“Bebekler nasıl uykuya dalar?” sorusunun cevabı genellikle “ayakta, kucakta, beşikte sallayarak” olur. Çünkü “bebeği sallamak” onu rahatlatan bir eylemdir. Ama “tek şey” değildir. Bebekleri rahatlatan ve uyumasına yardımcı olabilecek başka yöntemlerde mevcut.
Önce “Bebekler için uyku tam olarak ne ifade ediyor, verimli bir uyku nasıl olmalı?” öğrenmekte yarar var.
Bebekler İçin Uyku Nedir? Nasıl Olmalı?
Bebeklerin büyümelerinde ve beyin gelişiminde kaliteli ve kesintisiz gece uykusu büyük bir öneme sahiptir. Uyku sırasında, ortamın karanlık olması gerekir. Çünkü karanlıkta, kortizol hormonu daha az salgılanır, uykuya dalmak kolaylaşır, uyku süresi artar ayrıca karanlıkta salgılanan melatonin hormonu bağışıklık sisteminin güçlenmesinde önemli bir etkendir ve hipofiz bezinin daha fazla büyüme hormonu salgılamasını sağlar.
Güzel bir gece uykusu ile,
- Bebeğin
gün boyu öğrendikleri düzenlenir ve beyne kaydedilir, böylelikle beynin
sinir hücreleri arasındaki bağlar oluşur ve var olan bağlar güçlenir.
- Uyku
sırasında bebeğin çalışmayan kasları da çalışarak enerji depoları
yenilenir.
- Yeni
güne mutlu, zinde ve öğrenmeye istekli olarak başlar,
- Zihinsel
gelişimi hızlanır.
Uyku sırasında sürekli birbirini takip eden 2 aşama vardır. Biri REM (Rapid Eyes Movement) aktif uykudur, hafif uykuda denilebilir. Diğeri NON-REM yani derin uykudur.
REM uykuları (aktif uyku) özellikle bebeğin potansiyel beyin gelişimini gerçekleştirmesi için çok önemlidir. REM uykusu, uykuyla uyanıklık arası bir durumdur. Bebeklerin bu aktif uykusu yaklaşık 20 dakika sürer ve bebek dış etkenlerle uyanmaya hazırdır. Çevresel ses uyaranları kontrol altında tutulmalıdır. Aksi takdirde “aktif uyku” döneminde uyanan bebeğin beyin gelişiminin sağlandığı bu süre, uyanarak kesintiye uğrayacaktır. Tabiri caizse, uykunun vitamini kaçacaktır. Ayrıca aktif uyku, beyindeki nöronlar arası bağlantılarının güçlenebilmesi ve uyanıkken öğrenilenlerin şekillenebilmesi için gereklidir. (Prematüre bebeklerin, uykularının yaklaşık % 80’ini REM evresinde harcıyor olmasının, beyin gelişimlerini tamamlamaya çalışmaları sebebi ile olabileceğini okumuştum).
Bebekler büyüdükçe, REM uykuları azalır. Eğer uykuda bebeğin gözleri sık sık kıpırdanıyorsa, hızlı nefes alıp veriyorsa ve ağız hareketleri yapıyor veya gülümsüyorsa, bu bebeğin REM uykusunda olduğunu gösterir. (Yani sallanarak uyuyan bir bebek tamda bu aşamada ayaktan yada kucaktan bırakılıyorsa, muhtemelen uyanacak ve uykunun vitamini yine kaçacaktır). Tekrar uyutmaya çalışmak yaklaşık 20 dakika alır. Bebeğin hareketleri yavaşlayıp, kasları gevşemiş, nefes alış verişi hafifleyip, düzenli hale gelmişse, kucaktan yada ayaktan bırakılabilir.
Bebeklerin çoğu tabiî ki yetişkinler gibi yatar yatmaz ‘derin uykuya’ dalamaz ve yardımcılara ihtiyaç duyarlar. Hafif uyku-derin uyku-tekrar hafif uyku olarak birbirini izleyen uyku evreleri yetişkinlerde 90 dakika civarında iken bebeklerde bu süre 50-60 dakika civarındadır. Bu yüzden hafif uyku aşamalarında sık sık uyanabilirler. Bazı bebekler tekrar uykuya dalmayı kendi kendine başarabilirken, bazıları ise, yardıma ( sallama, besleme, kucağa alma, müzik dinleme gibi… uykuya geçişte neye alışmışsa, o harekete) ihtiyaç duyarlar.
İlk 3 ayda minik bebekler herhangi bir doyurulma ihtiyacı olmadan 3-4 saat uykuda kalabilirler. 3 aydan 6 aya kadar olan dönemde ise; bebeklerin uykuları oturmaya başlar. 5 saatlik uyku periyotlarında uyur hale gelebilirler.
6 aylıktan sonraki uyanmalara genellikle diş çıkarma sancıları, üşüme, karın ağrısı, ağrılı uyaranlar gibi fizyolojik etkenler sebep olabilir. Yeni öğrendikleri oturma, emekleme, yürüme becerilerinin uykuda da geliştirilme istekleri ile de uyanmak isteyebilirler. 1-2 yaş arasındaki uyanmalarda ise kabus görme ve ayrılık korkusu belirleyici olmuştur. Ama rahatlatıcı bir gerçektir ki bebekler büyüdükçe, uyku sorunu azalır.
Uykusunu yeterince alamayan bebek;
Huzursuz uyanır, oyun oynamaz, etrafına karşı ilgisizdir, bir şeye yoğunlaşmakta zorluk çeker, çevresindekilere karşısı uyumsuz ve hırçındır. Bu durum oyun oynayarak öğrenmesine ve gelişimine engel olur. Aynı şekilde bebek uyanıkken uyarıcı bir çevrede oyun oynayarak yeni şeyler öğrense bile, o gece uyku sık sık bölünürse oyunda öğrendikleri bilgileri beyine işlemeye fırsat bulamayacak ve öğrenmesi kalıcı olmayacak, bir sonraki gün yine öğrenmeye hazır olmadan uyanacaktır. Bebeklerinin mutlu uyanarak, uzun süreli oyunlar oynayarak, yeni şeyler öğrenebilmeleri ve bu öğrendiklerini REM uykusunda beyine işleyebilmeleri için, bebeklerin özellikle gece uykularını kesintisiz ve kaliteli geçirmelerini sağlanmalıdır.
Bebek Kendi Kendine Uyumayı Nasıl Öğrenir?
Ayakta yada kucakta sallamadan, kucakta gezdirilmeden, yada türlü çeşitli yorucu ve yıpratıcı yöntemler kullanmadan, yatağa yatıp kendi kendine uyuyabilen bebek her annenin hayalidir. Çünkü günde bilmem kaç kere uyanıp, tekrar uyuyacaktır, uykular arası geçişler yapacaktır. Bebek nasıl uykuya dalmışsa gözünü açtığında yine o şekilde olmayı ister. Bebeği tekrar tekrar uyutma çabaları, bunun yanında ziyarete gelen gidenler, birde bebeğin abisi ablası varsa onunla ilgilenememenin verdiği suçluluk duygusu, hele birde "yeni anne"ye yardım edecek kimse yoksa, ‘huzursuz anneler’ ve ‘bunları hisseden huzursuz bebekler’ kaçınılmazdır.
"Babanne yöntemi" diye isimlendirdiğim bu uygulama, beni ve abimi büyütmüş, koşullar yüzünden bazen sekteye uğrasa da 2 bebeğimde de başarılı olmuştur. "Bebeğe uyku eğitimi için 4 ayını geçmiş olmalı" sözüne karşılık, bu yönteme YENİ DOĞANDA başlamak gerekiyor ve benim uygulama gücüne sahip olmadığım, ağlatarak alıştırma yönteminden (Ferber yöntemi) daha kolay gibi görünüyor. Tabiki kararlı olmak ilk kural. İkinci kural ise bebeği anlayabilmek için iyi gözlem yapmak. Çocuk büyütürken bazen uygulamalar aynı olsa da bebek kişilikleri ve hoşlandıkları şeyler farklı olabiliyor. Kimi bebek sırtının kaşınmasından, kimi başının okşanmasından hoşlanıyor, kimi yüzüstü yatarken rahat ediyor, kimi sırtüstü. Hatta bazı hassas bebekler giysilerinin etiketinden bile rahatsız olup huysuzlanıyor ama uyuyamama nedeni olarak o küçük etiket pekte akıllara gelmiyor.
Babannem (nur içinde yatsın), çok akıllı ve otoriter bir kadındı. Öyle bebek sallamak falanda neymiş. O bebeğe değil bebek ona uymalıydı. Annemin, "gezmeye gittiğimizde babaannen size sımsıkı bir kundak yapardı, birde emzik verip yanımıza yatırırdı. Ha varlığınız ha yokluğunuzdu" diye bizim bebekliğimize dair uyku anılarını kaç defa anlattığını bilmiyorum ama duyduklarım beynimin ilgili noktasına yeteri kadar yer etmiş ki, yaklaşık 8 yıl önce, İlk bebeğim doğduğunda kesinlikle sallamamaya kararlıydım. Ama nasıl? Emzik kullanma konusunda tereddütlerim vardı ve bebeğe kundak yapmakta eskilerde kalmış bir adetti benim için.
Bebekler için “emzik” gerekli mi diye araştırdığımda gördüm ki emme hareketi bebek için başlı başına bir memnuniyet kaynağı, hal böyleyken EMZİK; bebeğin doğal emme içgüdüsünü tatmin edip ona güven hissi veriyor. Çünkü doğar doğmaz bebeğin en güçlü refleksi emmektir. Emzik sayesinde sakinleşir ve uykuya daha kolay dalar. Emzik kullandırılmayan bebek, bir süre sonra parmak emmeye başlayabilir ve çocukları emzikten vazgeçirmek, parmak emmekten vazgeçirmekten daha kolay olur. Fakat
bebeğin “beslenmek için emmeyi öğrenmesi” açısından, ilk haftaları “ALTIN DÖNEM” olarak nitelendirildiği için emzikle, biberonla bu erken dönemde tanışması, bebeğin annesini emme sürecini sekteye uğratabilir. Yani bebeği doğar doğmaz emzikle tanıştırmamak gerekir.
Ben, emzik için doğru zaman olduğuna bebeğimin karnı tok olmasına rağmen uykusu sırasında parmak emmeye başladığını ve kendi kendine uykuya dalmakta zorlandığını görünce karar verdim. (Sanırım yaklaşık 2-3 haftalıktı). Ama bebeğim emzikle tanıştırırken, kararlı olduğum şey, emziğin, bebek için sadece UYKU ARKADAŞI olmasıydı. Böylece “bağımlılık” diye düşündüğüm emziğin, her an esiri olmayacaktık.
Bebeğim huzursuz olduğu zamanlar, onu kucağıma almışım gibi hissetsin diye battaniyesiyle hafifçe sardığım zaman huzur bulduğunu fark ettim. Sonra gördüm ki içgüdülerim bana, bebeğimi kundak yaptırmaya başlamıştı. “Kundak” konusunu araştırınca, öyle sopa gibi sımsıkı sarma kısmı hariç, eskilerin yine haklı olduğunu, anladım.
“Mahallenin En Mutlu Bebeği” ve “Mahallenin En Mutlu Yumurcağı” kitaplarıyla Amerika’da en çok okunan çocuk doktoru Harvey Karp’a göre; bebekler yeni doğduklarında henüz bu dünyaya hazır değiller ve bu dönemde bebeklere mümkün olduğunca alışık oldukları anne karnı hissini yaşatmak gerekir. Bebeğe hafif bir kundak yapmakta, yeni doğan bebekler için, anne karnı hissi yaratır.
Tabi mantık olarak sıkış tepiş durduğu annesinin karnından çıkar çıkmaz “oh be ne rahat” demiyor bebek. Ona yabancı bir çok farklı ses, ışık, görüntü bulunan dünyada, kollarını sarıp sarmalayarak, annesinin karnındaki hissi yaşatmak, bebekler için yapılan müthiş bir iyilikmiş meğer.
Yapılan çalışmalarda, kundaklanan bebeklerin daha çabuk uykuya geçtikleri, daha uzun ve rahat uyudukları görülmüş. Kundakla kolların sarılması bebeklerde sık görülen moro refleksi denen sıçrama tarzındaki hareketleri azalttığı için sık uyanmayı da engelliyor ve uyku kalitesini artırıyor. Kundaklama rahat uyuyan bebekler için çok gerekli olmasa da özellikle gazlı, huzursuz, gelecekte uyku problemlerine aday bebeklerde çok işe yarayabiliyor. Bütün bebekler; gerinme, banyo, beslenme ve masaj için bir zamana ihtiyaç duyarlar. Bu yüzden hareketlerini engelleyeceğinden dolayı, kundaklamanın, sadece uyku zamanları ile kısıtlı yapılması yararlı olacaktır.
Bebekleri kundaklarken sıkılığına dikkat etmek gerekir. “Sıkı kundak” kalça çıkığı eğilimini artırması, solunum hareketini kısıtlaması ve bebeğin vücut ısısını yükseltebilmesi açısından asla önerilmiyor. Tüm bu olasılıklar, kundağın gevşekliğini ayarlayarak ve sık ısı kontrolü yaparak önlenebilir. Kundak yapılacak örtünün, mümkün olduğunca terletmeyen, doğal malzemeden yapılmış olmasına özen gösterilmelidir.
Gelelim bebeği rahatlatan emzik ve kundak ikilisinin kullanımına. Şimdi kocaman bir abi olan ufaklığım bebekken, uykusu geldiğinde, karnını doyurup kundakladığım ve emziğini de verdiğim zaman gözlerini kapatıyordu. Ayrıca “kolik” bir bebekti. Yaklaşık 4 aylık olana kadar süren ağlama nöbetleri genelde geceleri başlıyordu ve arabayla gezmek dışında pek bir şey işe yaramıyordu. O kriz anlarında bebek hangi ortamda rahatsa, onu oluşturmaya çalıştık. O anlar dışında kundak ve emzikle uyutmaya devam ettim. Zaten derin uykuya geçtiğini gördükten sonra kundağını gevşetip isterse kollarını çıkarmasına fırsat tanıdım. 6 aylık olana kadar rahat bir uyku düzeni oturtmuştuk. Bebeklerin bir günü, diğerini kesinlikle tutmaz ya, bir günde emziği bıraktı ve almadı. Zaman aşımından dolayı unutmuş olsam da zorlanmadan emziksizliğe alıştığımızı hatırlıyorum. Belli bir zamandan sonra hep masal dinleyerek uyudu.
7 yıl sonra, bana anneliği 2.kez yaşatan bebeğimde edindiğim uyku deneyimlerine gelirsek; ilkinde nasıldım bilmiyorum ama bu sefer anladığım en önemli şey, bebeğin her mızmızlanmasında uyutmak ya da beslemek için kucağa alınmaması gerektiğidir. Çünkü bebekler, uyku arası geçişleri bazen müdahale olmadan, kendi kendilerine daha kolay yapabiliyorlar. Ben abisiyle ilgilenirken kendi kendine söylenmeye başlayan bebeğimin yanına hemen gidemediğim zamanlarda uyuyakaldığına çok şahit oldum. Sanırım 2. çocuk, bir şeyleri “sorun”laştıracak, küçük “mızmızlanmalara” ve detaylara harcayacak zaman bulamadığın için daha kolay büyüyormuş.
İşte bizim ufaklık kendi kendine uykuya dalmakta zorlandığı zaman kundakla birlikte emzik vermeye başladım. Fakat, bebeğimde “emzik emmeyi başaramama” durumu vardı. Emziksiz derin ve güzel uyuyan bebek, İlk birkaç gün, emziği sürekli düşürmekten derin uykuya dalamadı. Bende gündüzleri emzikten vazgeçtim. Uykuya geçeceği zaman, bebeği sessiz ortama yatırdım, kundakladım, perdeleri çektim. Eğer gerekirse yan yatırıp sırtına minik pışpışlar, yüzüstü yatırıp dairesel ve hafif hareketlerle sırtına masaj gibi rahatlatıcı hareketler her defasında işe yaradı.
Birkaç hafta daha büyüyüp gece uykusuna çok zor daldığını gördükten sonra, emziği sade geceleri kullanmak üzere tekrar denedim. Derin uykuya dalana kadar emzik düştükçe geri verdim. Bir süre sonra bizimki gündüzleri kendi kendine, geceleri ise emzikle uyur olmuştu. Hatta 2,5 aylıkken küçük bir Karedeniz turu yapıp, 3 aylıkken başka bir şehre taşındık. 4 aylık olduğunda ise artık emzik emmeyi öğrendiği ve genelde kafasını sağına, soluna koyduğum yastıklara yaslayarak uyumayı sevdiği, böylece emziğini daha az düşürdüğü için gündüzleri de emzik kullanmaya başlayabildik.
Ama her şey toz pembe gidemezdi. 6. ayında 2 gün boyunca ateşlenen bebeğim rahatça uyuyamadı. Beni sürekli yanında hissetmek istedi. Hala ben bile başım ağrıdığında annemin şefkatine ihtiyaç duyuyorsam, tek isteği elini yanağıma koyarak yada küçücük elleriyle parmağıma sarılarak uykuya dalmak olan bu küçük insanın masum isteğini nasıl geri çevirebilirdim. O uykuya dalana kadar yanında bulunma durumu, o günden yadigar kaldı bize. Bazen abisinin okul hazırlıkları, ödevleri derken mecburen bensiz ve kendi kendine söylenerek uyusa da geri kalan zamanlarda yanında bulunmayı gönüllü olarak kabul ediyorum. Emziğini bazen düşürüyor, bazen atıp geri arıyor, bazen de kendi kendine emziği ağzından zorla çekip, sanki bir yeri acımış gibi yaygarayı basıyor. Bu durumları çabuk atlatmak için yanında ve olabildiğince temassız, müdahalesiz uykuya dalışına eşlik ediyorum.
“Uyku öncesi ritüel”i özellikle gece uykusundan önce, bebeklerin "uyku vakti" nin geldiğini anlamasına yardımcı olan, ve her akşam bebeğin uykusu geldiğinde tekrarlanan hareketlerdir. bu hazırlık sayesinde uykuya geçiş süreleri daha sorunsuz ve rahat atlatılabilir. Bizde de bu durum böyledir.
Miniğin uyku vakti geldiğinde, ev halkına "iyi geceler" öpücüğü verilip el sallanır, yatılacak odada kalorifer üzerine konan sıcak suya kokusuyla rahat uyku sağlayan birkaç damla lavanta yağı damlatılır, loş ışıkta, bez değiştirilip, pijamalar giyilir. Bol renkli ve büyük resimli masal kitabındaki yılana, maymuna, kuşa, tavşana… onların sesleri çıkarılarak hal hatır sorulur, minik bir sohbet ardından hepsine tek tek ‘iyi geceler’ dilenir. Işık kapanır, karın doyurulur, bir kuple ninni eşliğinde emzik verilir. 7 buçuk aylık olan bebek bir sağa bir sola dönerek uykuya geçerken, anne sureler okuyup, hayırlı ve mutlu bir insan olabilmesi için dua eder. Eğer bebek uykuya geçmekte zorlanıyorsa, telefona indirilen "bebek uyutan sesler" den kuş sesleri açılır, bebeğin uyuması kolaylaşır ve anne artık odaya gelip gidip duran abiyle ilgilenebilir :):):)
